Από την Δρ. Αναστασία Περίκκου* και τον Δρ. Κωνσταντίνο Μακρή**.
Εν μέσω πανδημίας οι συνήθειες καθαρισμού ή/και απολύμανσης (όπου ενδείκνυται) στην κοινότητα είναι απαραίτητες να εφαρμόζονται πιστά και συστηματικά, μιας και αποτελούν σημαντικές πρακτικές πρόληψης ενάντια στη μετάδοση του ιού SARS-CoV-2.
Με ποιον τρόπο όμως οι πρακτικές καθαρισμού ή/και απολύμανσης επιφανειών και εσωτερικών χώρων θα πρέπει να εκτελούνται σε σπίτια, σχολεία και χώρους εργασίας, βάσει οδηγιών από διεθνείς οργανισμούς δημόσιας υγείας; Να τονίσουμε ότι κατά την περίοδο της πανδημίας, οι εσωτερικοί χώροι και ειδικά οι χώροι συγχρωτισμού στους οποίους κινούνται άτομα πιθανόν προσβεβλημένα από κορωνοϊό θα πρέπει να καθαρίζονται και να απολυμαίνονται διαφορετικά σε σχέση με εσωτερικούς χώρους στους οποίους δεν κινούνται άτομα που πιθανόν να φέρουν τον ιό.
Γενικοί χώροι
Συστήνεται ο συχνός καθαρισμός των επιφανειών σε εσωτερικούς χώρους στους οποίους δεν κινούνται άτομα που πιθανόν φέρουν τον ιό (1). Ο καθαρισμός επιφανειών περιλαμβάνει την απομάκρυνση (βιο)σωματιδίων, σκόνης και μικροοργανισμών με χρήση απορρυπαντικού και νερού. Η απολύμανση επιφανειών, δηλαδή η διαδικασία με την οποία επιτυγχάνεται η καταστροφή των παθογόνων μικροοργανισμών με χημικές ουσίες (1, 2), (π.χ. χλωρίνη) δεν συνιστάται (1).
Εξαίρεση αποτελεί η τουαλέτα αυτών των χώρων, όπου η απολύμανση συστήνεται με χρήση π.χ. χλωρίνης συγκέντρωσης 0,1%. Συστήνεται η χρήση προστατευτικού ατομικού εξοπλισμού, ο οποίος περιλαμβάνει στολή, ποδιά και γάντια (1).
Χώροι συγχρωτισμού
Είναι απαραίτητος ο συνδυασμός καθαρισμού και απολύμανσης επιφανειών σε συστηματική βάση σε χώρους συγχρωτισμού, δηλαδή σε δημόσια κτήρια, σχολεία και σε χώρους εργασίας όπου κινούνται άτομα τα οποία πιθανόν φέρουν τον ιό. Ο καθαρισμός απομακρύνει τη σκόνη, τα σωματίδια και τους μικροοργανισμούς για να μπορέσει ακολούθως το χημικό απολυμαντικό να έρθει σε άμεση επαφή με τον ιό στην επιφάνεια και να τον εξουδετερώσει (απολύμανση), αναλόγως του χρόνου που θα αφεθεί στην επιφάνεια να δράσει και της θερμοκρασίας της επιφάνειας.
Η ορθή διαδικασία καθαρισμού και απολύμανσης επιφανειών εσωτερικών χώρων, τηρώντας τις οδηγίες του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νοσημάτων (ECDC) (1), είναι η ακόλουθη:
1. Καλό εξαερισμό του χώρου τουλάχιστον για μία ώρα.
2. Καθαρισμός των επιφανειών που χρησιμοποιούνται συχνά με νερό και απορρυπαντικό ή σαπούνι.
3. Ακολούθως, απολύμανση των ήδη καθαρισμένων επιφανειών, είτε με αλκοολούχο διάλυμα (περιεκτικότητας 70% σε αλκοόλη) είτε με αραιωμένη οικιακή χλωρίνη σε συγκέντρωση 0,05%.
- Για την προετοιμασία του διαλύματος της αραιωμένης χλωρίνης (0,05%) από το αρχικό μπουκάλι της χλωρίνης (με συνήθη αρχική συγκέντρωση περίπου 5% στη συσκευασία του μπουκαλιού) αναμειγνύουμε 1 μέρος χλωρίνη σε 100 μέρη νερό, και εφαρμόζουμε το διάλυμα σύμφωνα με τις οδηγίες της συσκευασίας, αφήνοντάς το να δράσει στις επιφάνειες για τουλάχιστον 1 λεπτό (2).
4. Απολύμανση του χώρου της τουαλέτας με απολυμαντικό, όπως χλωρίνη, σε συγκέντρωση 0,1%.
- Για την προετοιμασία του διαλύματος της αραιωμένης χλωρίνης 0,1%, αναμειγνύουμε 1 μέρος χλωρίνη σε 50 μέρη νερό, αν η αρχική συγκέντρωση της χλωρίνης είναι 5% και εφαρμόζουμε το διάλυμα σύμφωνα με τις οδηγίες της συσκευασίας, αφήνοντάς το να δράσει στις επιφάνειες για τουλάχιστον 1 λεπτό.
5. Πλύσιμο των μαλακών επιφανειών / αντικειμένων όπως πετσέτες, σεντόνια, κουρτίνες κ.ά. σε κύκλο ζεστού νερού (90°C) με κοινό απορρυπαντικό ρούχων. Εναλλακτικά, προτείνεται το πλύσιμό τους σε χαμηλότερη θερμοκρασία μαζί με χρήση λευκαντικού ή άλλων απορρυπαντικών.
6. Συλλογή απορριμμάτων από τη διαδικασία καθαρισμού/απολύμανσης σε ξεχωριστό δοχείο/τσάντα.
Τα άτομα που αναλαμβάνουν την καθαριότητα του χώρου θα πρέπει να φέρουν κατάλληλο προστατευτικό ατομικό εξοπλισμό, ο οποίος περιλαμβάνει απλή χειρουργική μάσκα, στολή, πλαστική ποδιά και γάντια (1). Επίσης, συστήνεται η απομάκρυνση ατόμων με τυχόν αλλεργική αντίδραση σε απολυμαντικά (π.χ. χλωρίνη) από τον χώρο που εφαρμόστηκαν.
Συχνότητα καθαρισμού
Όλες οι επιφάνειες των εσωτερικών χώρων θα πρέπει να καθαρίζονται ή / και να απολυμαίνονται (εάν χρειάζεται) συχνά, ανάλογα με τη χρήση τους. Ο βαθμός αποτελεσματικής καθαριότητας θα πρέπει να ελέγχεται, ειδικά σε σχολεία και χώρους συγχρωτισμού, με χρήση ειδικών φορητών συσκευών που μετρούν ΑΤΡ (3). Μελέτες σε σχολεία δείχνουν ότι μόνο 2 έως 5 μέρες απαιτούνται για να επανέλθει πλήρως το αρχικό μικροβιακό φορτίο στην επιφάνεια θρανίων μετά τον καθαρισμό τους (4). Επιφάνειες και αντικείμενα που αγγίζονται σε μεγαλύτερη συχνότητα κατά τη διάρκεια της μέρας, όπως πόμολα και χερούλια πορτών, καρέκλες και επιφάνειες τραπεζιών / θρανίων / πάγκων / γραφείων, πληκτρολόγια και οθόνες ηλεκτρονικών συσκευών και κινητών τηλεφώνων, διακόπτες, χειρολαβές, βρύσες, κουμπιά ανελκυστήρα κ.ά., θα πρέπει να καθαρίζονται ή/και να απολυμαίνονται (εάν χρειάζεται) καθημερινά (1). Αντίστοιχα, συστήνουμε οι χώροι τουαλέτας να απολυμαίνονται με ανάλογη συχνότητα.
Ο εσωτερικός αέρας και οι μολυσμένες επιφάνειες
Συχνή ανανέωση εσωτερικού αέρα συνιστάται ως καλή πρακτική ποιότητας αέρα. Ειδικά πριν από την έναρξη της διαδικασίας καθαρισμού ή/και απολύμανσης, ο εσωτερικός χώρος θα πρέπει να έχει αεριστεί καλά από τουλάχιστον δύο πλευρές που να δημιουργούν αυξημένη ροή αέρα (το λεγόμενο «ρεύμα» αέρα). Έτσι, ανανεώνεται ο εσωτερικός αέρας και ευνοείται η πιθανή απομάκρυνση αιωρούμενων σταγονιδίων και σωματιδίων στον εσωτερικό αέρα που μπορεί να κουβαλούν τον ιό. Τόσο σε οικίες όσο και σε χώρους συγχρωτισμού (υπεραγορές, εσωτερικοί δημόσιοι χώροι κ.ά.) είναι απαραίτητος ο συχνός εξαερισμός του εσωτερικού χώρου με φρέσκο αέρα, και όχι με επανατροφοδότηση του εσωτερικού αέρα (εκτός και εάν υπάρχουν ειδικά MERV ή HEPA φίλτρα καθαρισμού αέρα) (1). Καλό είναι να λαμβάνονται υπόψη το εμβαδόν του χώρου και το σύστημα εξαερισμού για την κατάλληλη λήψη μέτρων ανανέωσης του εσωτερικού αέρα πριν από τον καθαρισμό και την απολύμανση (2). Mε το πέρας της διαδικασίας καθαρισμού / απολύμανσης συστήνουμε ανανέωση του εσωτερικού αέρα, μιας και η διαδικασία επαναιώρησης μείγματος μικροβίων, σκόνης και ιών που είχαν προηγουμένως κατακαθίσει σε δάπεδα και επιφάνειες λόγω της μηχανικής διαδικασίας καθαρισμού (resuspension), μαζί με την έκλυση χημικών παραπροϊόντων απολύμανσης / καθαρισμού, θεωρούνται επιβαρυντικοί παράγοντες για την ποιότητα του αέρα.
Πώς μπορεί να μεταδοθεί ο ιός μέσω μολυσμένων επιφανειών
Ο κύριος τρόπος μετάδοσης του ιού SARS-CoV-2 από άνθρωπο σε άνθρωπο είναι μέσω σταγονιδίων που εκκρίνονται από το αναπνευστικό σύστημα (π.χ. βήχας, φτέρνισμα, καταρροή). Πιθανός τρόπος μετάδοσης του ιού αποτελεί και η επαφή με επιφάνειες, πάνω στις οποίες έχουν φτάσει σταγονίδια από φτέρνισμα ή βήχα από προσβεβλημένο άτομο και στη συνέχεια το άγγιγμα του στόματος, της μύτης ή των ματιών με τα χέρια (1, 2). Ο χρόνος παραμονής του ιολογικού φορτίου πάνω σε επιφάνειες μετά την αρχική τους εναπόθεση δεν είναι σταθερός. Πάνω σε μολυσμένες επιφάνειες ο ιός μπορεί να επιβιώσει από 4 έως και 72 ώρες, αναλόγως του υλικού της επιφάνειας (5) . Συγκεκριμένα, έχει βρεθεί ότι ο ιός SARS-CoV-2 μπορεί να παραμείνει ζωντανός μέχρι και 72 ώρες πάνω σε πλαστικό, 48 ώρες σε ανοξείδωτο ατσάλι, 24 ώρες σε χαρτόνι και 4 ώρες σε χαλκό (5).
*Ερευνητικής συνεργάτιδος, Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία, ΤΕΠΑΚ.
**Αναπληρωτή καθηγητή Περιβαλλοντικής Υγείας, Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία, ΤΕΠΑΚ.
Πηγές
(1) European Center for Disease Prevention and Control. Disinfection on environments in healthcare and non-healthcare settings potentially contaminated with SARS-CoV-2. March 2020. Available at: https://www.ecdc.europa.eu/sites/default/files/documents/Environmental-persistence-of-SARS_CoV_2-virus-Options-for-cleaning2020-03-26_0.pdf (Last accessed 22/4/2020).
(2) CDC. Cleaning and Disinfection for Households. Interim recommendations for U.S. Households with Suspected or Confirmed Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). Available at: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/prevent-getting-sick/cleaning-disinfection.html (Last accessed 10/4/20).
(3) Shaughnessy RJ, Cole EC, Moschandreas D, Haverinen-Shaughnessy U. ATP as a marker for surface contamination of biological origin in schools and as a potential approach to the measurement of cleaning effectiveness. J Occup Environ Hyg. 2013; 10(6):336-346. doi:10.1080/15459624.2013.784633.
(4) Kwan SE, Shaughnessy RJ, Hegarty B, Haverinen-Shaughnessy U, Peccia J. The reestablishment of microbial communities after surface cleaning in schools. J Appl Microbiol. 2018; 125(3): 897-906. doi:10.1111/jam.13898.
(5) van Doremalen N, Bushmaker T, Morris DH, et al. Aerosol and Surface Stability of SARS-CoV-2 as Compared with SARS-CoV-1 [published online ahead of print, 2020 Mar 17]. N Engl J Med. 2020; NEJMc2004973. doi:10.1056/NEJMc2004973.