Από την Δρ. Αναστασία Περίκκου* και τον Δρ. Κωνσταντίνο Χ. Μακρή**
Ο ιός SARS-CoV-2 προσβάλλει κυρίως το αναπνευστικό σύστημα του ανθρώπου, και μεταδίδεται ως επί το πλείστον μέσω της αναπνευστικής οδού (1). Γαστρεντερικές διαταραχές (π.χ. ανορεξία ή διάρροια) δεν αποτελούν την κύρια συμπτωματολογία της νόσου COVID-19, και παρουσιάζουν συχνότητα εμφάνισης περίπου 18% επί των επιβεβαιωμένων κρουσμάτων (μετα-ανάλυση αποτελεσμάτων από 60 μελέτες) (2). O ιός SARS-CoV-2 έχει απομονωθεί και σε κόπρανα ασθενών COVID-19 και μερίδα των ασθενών παρέμειναν θετικοί στον ιό (από δείγμα κοπράνων) ακόμη και μετά το αρνητικό δείγμα από το αναπνευστικό τους σύστημα (2). Εντούτοις, μέχρι σήμερα δεν υπάρχουν επαρκώς επιβεβαιωτικά στοιχεία που να συνδέουν τη μετάδοση του ιού SARS-CoV-2 με την κατανάλωση τροφής (3). Πόσο πιθανό όμως είναι το σενάριο μόλυνσης από τον ιό μέσω της κατανάλωσης τροφών; Ανιχνεύεται ο ιός στις τροφές; Κι αν ναι, ποιες είναι οι σημαντικές πρακτικές πρόληψης που πρέπει να τηρούνται για την ελαχιστοποίηση του κινδύνου μετάδοσης του ιού μέσω της τροφής;
Πόσο πιθανό είναι το σενάριο μόλυνσης από τον ιό μέσω της κατανάλωσης τροφών;
Η κύρια προϋπόθεση για την αξιολόγηση τυχόν τροφιμογενούς λοίμωξης στον γενικό πληθυσμό είναι η μέσω της στοματικής οδού κατάποση τροφών πάνω στις οποίες έχουν φτάσει σταγονίδια/αερολύματα με τον ιό SARS-CoV-2 από φτέρνισμα, βήχα ή άγγιγμα. Σύμφωνα με ευρωπαϊκούς οργανισμούς για την ασφάλεια τροφίμων, επί του παρόντος δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι τα τρόφιμα αποτελούν τρόπο μετάδοσης του νέου ιού SARS-CoV-2 (3,4). Ειδικότερα, η Ευρωπαϊκή Αρχή για την Ασφάλεια Τροφίμων (EFSA) αναφέρει ότι οι εμπειρίες που αποκόμισε από προηγούμενες επιδημίες κορωνοϊών (SARS-CoV, MERS-CoV) δεν έδειξαν τη μετάδοση των ιών μέσω της κατανάλωσης τροφής (3).
Το Γερμανικό Ινστιτούτο Αξιολόγησης Κινδύνων (BfR) αναφέρει ότι δεν υπάρχουν δημοσιευμένες επιδημιολογικές μελέτες που να παρουσιάζουν στοιχεία μετάδοσης κορωνοϊών στην κοινότητα μέσω της τροφής (5). Πρόσφατη μελέτη έδειξε πως πέρα από την άμεση και παρατεταμένη επαφή με προσβεβλημένα άτομα από τον SARS-CoV-2, η επαφή με μολυσμένες επιφάνειες και η κατανάλωση φαγητού που μοιράστηκαν σε κοινό γεύμα οι συμμετέχοντες ενός συνεδρίου αποτέλεσαν έμμεσο τρόπο μετάδοσης του ιού (6). Πειράματα in-vitro σε εργαστήριο με άλλους κορωνοϊούς (MERS-CoV, hCoV-229E) έδειξαν ότι δεν αντέχουν στο προσομοιωμένο στομαχικό υγρό σε συνθήκες νηστείας μερικών ωρών (pH ~2), ενώ μετά από λήψη τροφής ο ιός ήταν ανθεκτικός σε προσομοιωμένο στομαχικό υγρό το οποίο έχει υψηλότερο pH και μεγαλύτερη συγκέντρωση πεπτικών ενζύμων και αλάτων, πιθανολογώντας έτσι σε αυτό το σενάριο την προσβολή του εντερικού συστήματος (7).
Ανίχνευση του ιού σε τροφές και νερό
Επί του παρόντος, δεν υπάρχουν μελέτες που να ανιχνεύουν τον νέο ιό SARS-CoV-2 στις τροφές. Παρόλα αυτά, διάφοροι τύποι ιών, ανάμεσά τους και ο παλαιότερος ιός SARS-CoV φαίνεται ότι μπορούν να επιβιώσουν στα τρόφιμα και στο νερό για αρκετό διάστημα (8).
- Φρούτα – Λαχανικά
Ο ιός SARS-CoV μπορεί να παραμείνει σε φρέσκα φρούτα και λαχανικά που έχουν αποθηκευτεί σε συνήθη θερμοκρασία ψυγείου ακόμη και μετά από αρκετές μέρες (10 μέρες στους 4οC) (9).
- Κρέας και τρόφιμα ζωικής προέλευσης
Σε περιπτώσεις όπου κρέας και τρόφιμα ζωικής προέλευσης ενδέχεται να έχουν επιμολυνθεί από κάποιο κορωνοϊό (5), τότε το ψήσιμό τους σε κατάλληλη θερμοκρασία και χρόνο αποτελεί την πλέον ενδεδειγμένη πρακτική για προστασία από τροφικές λοιμώξεις (10).
- Πόσιμο Νερό
Δεν υπάρχουν μέχρι στιγμής μελέτες για την επιβίωση του ιού SARS-CoV-2 σε πόσιμο νερό ή μελέτες σχετικές με το ρίσκο μετάδοσής του μέσω της κατάποσης πόσιμου νερού (11,12). Εργαστηριακές μελέτες με συγγενείς ιούς του SARS-CoV (TGEV and MHV) έδειξαν ότι ο ιός μπορεί να παραμείνει και να επιβιώσει μέχρι και 4 βδομάδες στο πόσιμο νερό, είτε σε θερμοκρασία δωματίου ή σε θερμοκρασία ψυγείου (25ΟC και 4ΟC ) (13).
Συστάσεις
Για την αποφυγή μόλυνσης από τον SARS-CoV-2 κατά τη διάρκεια χειρισμού και επαφής με τρόφιμα είναι πολύ σημαντική η εφαρμογή των τυπικών μέτρων υγιεινής, όπως ι) τακτικό και σχολαστικό πλύσιμο των χεριών πριν/μετά την αγορά τροφίμων, τον χειρισμό και την κατανάλωσή τους, ιι) απόρριψη της αρχικής συσκευασίας τροφίμου και κατάλληλη αποθήκευσή του, ιιι) σωστός καθαρισμός επιφανειών που έρχονται σε επαφή με τα τρόφιμα και τα μαγειρικά σκεύη/λαβίδες/μαχαιροπήρουνα, καθώς και ιν) σωστός χειρισμός τροφίμων, όπως το πλύσιμο των νωπών φρούτων/λαχανικών με πόσιμο νερό και το ψήσιμο/μαγείρεμα τροφών σε σωστό χρόνο και θερμοκρασία (14).
Συμπεράσματα – Παρατηρήσεις
Συμπερασματικά, η γενική παρατήρηση είναι ότι τα ποσοστά εμφάνισης γαστρεντερικών λοιμώξεων από ιούς που προσβάλλουν κυρίως το αναπνευστικό σύστημα, όπως ο νέος SARS-CoV-2 δεν είναι υψηλά. Τονίζουμε ότι επί του παρόντος, η αναπνευστική, παρά η στοματική οδός φαίνεται να αποτελεί την κύρια οδό μετάδοσης του ιού SARS-CoV-2. Δεν έχουμε μέχρι στιγμής επιδημιολογικές μελέτες που να μελέτησαν το ρίσκο μόλυνσης από τον ιό SARS-CoV-2 διαμέσου της στοματικής κατάποσης τροφών. Επομένως, δεν μπορούμε να καταλήξουμε σε ασφαλή συμπεράσματα αναφορικά με το μέγεθος της συνεισφοράς συνήθων πρακτικών κατανάλωσης τροφών στο συνολικό ρίσκο μόλυνσης από τον SARS-CoV-2. Οι κλασσικοί κανόνες υγιεινής κατά τον χειρισμό τροφίμων για την αντιμετώπιση ιών και βακτηρίων εξακολουθούν να ισχύουν και πρέπει να εφαρμόζονται πιστά. Απαιτείται η διενέργεια επιδημιολογικών μελετών για να συμπληρώσουμε αυτό το κενό γνώσης τροφοδοτώντας έτσι στρατηγικές πρόληψης και αντιμετώπισης επιδημικών κυμάτων που τυχόν να εμφανιστούν στο εγγύς μέλλον.
*Ερευνητική Συνεργάτις, Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία, ΤΕΠΑΚ.
**Αναπληρωτής καθηγητής Περιβαλλοντικής Υγείας, Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία, ΤΕΠΑΚ.
Πηγές
(1) CDC. Symptoms of Coronavirus. Available at: https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/symptoms-testing/symptoms.html (Last accessed 13/5/2020)
(2) Cheung KS, Hung IF, Chan PP, et al. Gastrointestinal Manifestations of SARS-CoV-2 Infection and Virus Load in Fecal Samples from the Hong Kong Cohort and Systematic Review and Meta-analysis. Gastroenterology 2020. DOI: 10.1053/j.gastro.2020.03.065
(3) EFSA 2020. Coronavirus: no evidence that food is a source or transmission route. Available at: http://www.efsa.europa.eu/en/news/coronavirus-no-evidence-food-source-or-transmission-route (Last accessed 8/5/20)
(4) Food Safety and the Coronavirus Disease 2019 (COVID-19). Available at: https://www.fda.gov/food/food-safety-during-emergencies/food-safety-and-coronavirus-disease-2019-covid-19 (Last accessed 8/5/20)
(5) BFR. Can the new type of coronavirus be transmitted via food and objects? Available at: https://www.bfr.bund.de/en/can_the_new_type_of_coronavirus_be_transmitted_via_food_and_objects_-244090.html (Last accessed 13/5/2020)
(6) Pung R, Chiew CJ, Young BE, et al. Investigation of three clusters of COVID-19 in Singapore: implications for surveillance and response measures. Lancet. 2020;395(10229):1039‐1046. doi:10.1016/S0140-6736(20)30528-6
(7) Zhou J, Li C, Zhao G, et al. Human intestinal tract serves as an alternative infection route for Middle East respiratory syndrome coronavirus. Sci Adv. 2017;3(11):eaao4966. Published 2017 Nov 15. doi:10.1126/sciadv.aao4966
(8) Otter JA, Donskey C, Yezli S, Douthwaite S, Goldenberg SD, Weber DJ. Transmission of SARS and MERS coronaviruses and influenza virus in healthcare settings: the possible role of dry surface contamination. J Hosp Infect. 2016;92(3):235‐250. doi:10.1016/j.jhin.2015.08.027
(9) Mullis L, Saif LJ, Zhang Y, Zhang X, Azevedo MS. Stability of bovine coronavirus on lettuce surfaces under household refrigeration conditions. Food Microbiol. 2012;30(1):180‐186. doi:10.1016/j.fm.2011.12.009
(10) Parvez MK, Parveen S. Evolution and Emergence of Pathogenic Viruses: Past, Present, and Future. Intervirology. 2017;60(1-2):1‐7. doi:10.1159/000478729
(11) WHO. Water, sanitation, hygiene, and waste management for the COVID-19 virus. Available at: https://www.who.int/publications-detail/water-sanitation-hygiene-and-waste-management-for-covid-19 (Last assessed 13/5/2020)
(12) La Rosa G, Bonadonna L, Lucentini L, Kenmoe S, Suffredini E. Coronavirus in water environments: Occurrence, persistence and concentration methods – A scoping review [published online ahead of print, 2020 Apr 28]. Water Res. 2020;179:115899. doi:10.1016/j.watres.2020.115899
(13) Casanova L, Rutala WA, Weber DJ, Sobsey MD. Survival of surrogate coronaviruses in water. Water Res. 2009;43(7):1893‐1898. doi:10.1016/j.watres.2009.02.002
(14) European Commission. Covid-19 and food safety. Questions and Answers. 8 April 2020. Available at: https://ec.europa.eu/cyprus/myths/20200421_1_en (Last accessed 11/5/20)