Από τον Δρ. Κωνσταντίνο Χ. Μακρή*
(Το παρόν κείμενο έχει δημοσιευτεί στην ιστοσελίδα philenews.com)
O Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) επικαιροποίησε την οδηγία για τη χρήση μάσκας για την αντιμετώπιση της πανδημίας στις 5 Ιουνίου 20201 (η προηγούμενη οδηγία είχε δημοσιευθεί στις 6 Απριλίου 2020)2. Αυτή η νέα οδηγία του ΠΟΥ εκλήφθηκε από αρκετούς ως πανάκεια σχετικά με τη χρήση μάσκας στην κοινότητα και ως το κύριο παρεμβατικό μέτρο ενάντια στην πανδημία. Είναι όμως έτσι;
Στη νέα οδηγία του ΠΟΥ αναφέρεται ότι η ευρεία χρήση μάσκας από υγιή άτομα στην κοινότητα δεν υποστηρίζεται επαρκώς από υψηλής ποιότητας επιστημονικά δεδομένα ή ακριβή στοιχεία, ενώ αναφέρονται συγκεκριμένα πλεονεκτήματα (5 στον αριθμό) και μειονεκτήματα (11 στον αριθμό) που πρέπει να συνυπολογίζονται από τους αρμόδιους φορείς. Παράλληλα, αναφέρεται ότι υπάρχουν περιορισμένα στοιχεία μελετών για την αποτελεσματικότητα χρήσης μασκών από υγιή άτομα στην κοινότητα όπως ανέδειξε μια μετα ανάλυση δημοσιευμένων μελετών (μη τυχαιοποιημένων) στην κοινότητα.3 Για τη χρήση χειρουργικής μάσκας από υγιή άτομα στον γενικό πληθυσμό, υπάρχουν περίπου 10 κλινικές δοκιμές (τυχαιοποιημένες) που διενεργήθηκαν είτε κατά την περίοδο του SARS-1 ή της εποχιακής γρίπης.4 Οι περισσότερες δεν έδειξαν ότι η χρήση χειρουργικής μάσκας μειώνει σημαντικά το ρίσκο προσβολής από τον ιό της γρίπης, εκτός και εάν συνδυαστεί με άλλα παρεμβατικά μέτρα όπως το πλύσιμο των χεριών, ή αν εφαρμοστεί εντός 36 ωρών από τη στιγμή των πρώτων συμπτωμάτων.4 Επίσης, παρατηρήθηκε ότι η συμμόρφωση των εθελοντών με την ορθή χρήση της μάσκας μειωνόταν όσο περνούσε ο χρόνος χρήσης της.4 Είναι σημαντικό λοιπόν να τονίζεται και να λαμβάνουμε πάντα υπόψη στην ανάλυση και ερμηνεία των δεδομένων το ρόλο που παίζει το ποσοστό συμμόρφωσης στη σωστή εφαρμογή της μάσκας ή οποιουδήποτε άλλου μέτρου και των παραγόντων που επηρεάζουν το μέγεθος του ποσοστού συμμόρφωσης.
Τα περισσότερα επιστημονικά στοιχεία αξιολόγησης μη φαρμακολογικών παρεμβάσεων σχετικά με τη μείωση ρίσκου μετάδοσης αναπνευστικών ιών στην κοινότητα δεν εστιάζουν μόνο στη χρήση μάσκας, αλλά και σε άλλες παρεμβάσεις, όπως π.χ. στο πλύσιμο χεριών. Συγκεκριμένα, σειρά από κλινικές δοκιμές στην κοινότητα 5-6 έδειξαν ότι το συχνό και σχολαστικό πλύσιμο των χεριών αποτελεί το πιο αποτελεσματικό μέτρο ατομικής προστασίας ενάντια σε αναπνευστικές (γρίπη, Η1Ν1, κτλ.) αλλά και γαστρεντερικές λοιμώξεις.
Ο ΠΟΥ προτείνει να ενθαρρύνεται η χρήση μάσκας σε συγκεκριμένους χώρους (κυρίως εκεί που δεν μπορεί να τηρηθεί η φυσική απόσταση του ενός μέτρου μεταξύ των ατόμων), αλλά η όποια πολιτική δημόσιας υγείας να γίνεται ως μέρος μιας ολοκληρωμένης στρατηγικής παρέμβασης δημόσιας υγείας για τον γενικό πληθυσμό που να περιλαμβάνει και άλλες μη φαρμακολογικές παρεμβάσεις για τη μείωση μετάδοσης ιών.1 Ένα ολοκληρωμένο πακέτο παρεμβατικών μέτρων για την πανδημία περιλαμβάνει την προώθηση πρακτικών όπως, ι) το συχνό και σχολαστικό πλύσιμο των χεριών με σαπούνι ή αλκοολούχο αντισηπτικό καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, ιι) την τήρηση ελάχιστης απόστασης του ενός μέτρου, ιιι) την αποφυγή αγγίγματος του προσώπου με τα χέρια, και ειδικότερα τη μύτη, τα μάτια και το στόμα, και ιν) τη σύσταση χρήσης μάσκας σε κλειστούς χώρους συγχρωτισμού.
Η εφαρμογή των 4 πιο πάνω μη φαρμακολογικών παρεμβατικών μέτρων θα πρέπει να συνοδεύεται απαραίτητα με πρακτικές και πολιτικές προαγωγής της υγείας στη βάση επιστημονικών δεδομένων που έχουν εφαρμοστεί στο παρελθόν και προωθούν αποτελεσματικά τα προτεινόμενα παρεμβατικά μέτρα σε όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό του πληθυσμού. Έτσι, θα αυξηθούν οι πιθανότητες να επιτευχθεί το όσο το δυνατόν μεγαλύτερο ποσοστό συμμόρφωσης του πληθυσμού σε βάθος χρόνου. Κάθε πληθυσμός έχει τα δικά του χαρακτηριστικά και στο επίπεδο της θέσπισης πολιτικών υγείας και λήψης μέτρων θα πρέπει αυτά τα χαρακτηριστικά να συνυπολογίζονται από τους αρμοδίους.
Δεν είναι η πρώτη φορά που η επιστημονική κοινότητα καλείται να δώσει μια απάντηση τύπου «Ναι ή Όχι» σε μια ερώτηση που δεν μπορεί να απαντηθεί τόσο απλά. Για παράδειγμα, στην περίπτωση της πανδημίας καλούμαστε να απαντήσουμε μεταξύ άλλων, στο αν οι μάσκες θα μας προστατεύσουν 100%, ενώ στην περίπτωση εκθέσεων σε χημικούς ρύπους π.χ. λόγω ατμοσφαιρικής ρύπανσης καλούμαστε να ποσοτικοποιήσουμε επιπτώσεις στην υγεία του πληθυσμού. Έχουμε δει ότι στη δημόσια υγεία καμιά παρέμβαση από μόνη της δεν μπορεί να λύσει εύκολα και γρήγορα ένα δύσκολο πρόβλημα. Αυτό που ξέρουμε με σιγουριά είναι πως πρέπει πάντα να βασιζόμαστε στα πιο αξιόπιστα και ακριβή επιστημονικά δεδομένα, να συνυπολογίζουμε επιπτώσεις σε διάφορους τομείς και ασθένειες, να λαμβάνουμε υπόψη την όποια αβεβαιότητα, και αναλόγως να προτείνουμε παρεμβατικά μέτρα στα κέντρα αποφάσεων με γνώμονα την προάσπιση της δημόσιας υγείας.
*Αναπληρωτής καθηγητής Περιβαλλοντικής Υγείας, Διεθνές Ινστιτούτο Κύπρου για την Περιβαλλοντική και Δημόσια Υγεία, ΤΕΠΑΚ.
Αναφορές
1. WΗΟ. Coronavirus disease (COVID-19) advice on the use of masks in the context of COVID-19. https://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks (August 04, 2020)
2. WΗΟ. Coronavirus disease (COVID-19) advice for the public: When and how to use masks, http://www.who.int/emergencies/diseases/novel-coronavirus-2019/advice-for-public/when-and-how-to-use-masks, (accessed on 12 April, 2020)
3. Chu, D.K., Akl, E.A., Duda, S., Solo, K., Yaacoub, S., Schünemann, et al., 2020. Physical distancing, face masks, and eye protection to prevent person-to-person transmission of SARS-CoV-2 and COVID-19: a systematic review and meta-analysis. Lancet S0140673620311429. (https://doi.org/10.1016/S0140-6736(20)31142-9
4. MacIntyre, CR., & Chughtai, AA. (2015). Facemasks for the prevention of infection in healthcare and community settings. BMJ, 350(apr09 1), h694–h694. doi:10.1136/bmj.h694
5. Rabie T, Curtis V. Handwashing and risk of respiratory infections: a quantitative systematic review. Trop Med Int Health 2006;11:258-67.
6. Luby SP, Agboatwalla M, Feikin DR, Painter J, Billhimer W, Altaf A, et al. Effect of handwashing on child health: a randomised controlled trial. Lancet 2005;366:225-33.